Kurierzy Tatrzańscy

Podczas II wojny światowej, kiedy polska była pod okupacją niemiecką, polski ruch oporu starał się utrzymywać łączność z rządem na emigracji. Pośredniczyli w tym głównie kurierzy, którzy przenosili pocztę, broń pieniądze, prasę podziemną, materiały wybuchowe oraz przeprowadzali przez granice osoby zarówno cywilne jak i wojskowe. Główne szlaki kurierów, wychodzące zasadniczo z Warszawy lub Krakowa, biegły też przez Podhale, po czym przecinały Słowację i przekraczały granicę węgierską. Punktami wyjściowymi dla kurierów na Podhalu były głównie Zakopane, Chochołów i Waksmund. Z Zakopanego kurierzy wędrowali najczęściej przez Tatry (np. przez Przełęcz pod Kondracką Kopą lub przez Tomanową Przełęcz), z Chochołowa przez Tatry lub przez Orawę, a z Waksmundu przez Spisz. Cała trasa była niebezpieczna. Wśród kurierów byli m.in. przewodnicy tatrzańscy, taternicy i narciarze, górale i inni. Jednym z nich był Stanisław Frączysty, mieszkaniec Chochołowa, który przeprowadził z Węgier do Polski Edwarda Rydza Śmigłego w nocy z 26 na 27 października 1941 r. Wydarzenie to upamiętnia kamień ustawiony obok przejścia granicznego Chochołów – Sucha Hora.

Stanisław Frączysty, ps. „Sokół” (ur. 5 lutego 1917 w Chochołowie, zm. 7 lutego 2009 ) – polski góral, uczestnik ruchu oporu w czasie II wojny światowej, legendarny kurier tatrzański na szlaku Chochołów-Budapeszt, żołnierz AK, więzień niemieckich więzień oraz obozów w Auschwitz i Buchenwaldzie.

W latach 1940-1942 Frączysty był kurierem na szlaku Chochołów – Budapeszt. W październiku 1941 przeprowadził z Budapesztu do Warszawy przez Orawę i Chochołów marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. Aresztowany przez Niemców 22 lutego 1942 roku. Przebywał najpierw w gestapowskiej katowni Palace w Zakopanem, a później na Montelupich w Krakowie. 26 marca wywieziono go do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie otrzymał numer obozowy 27235. Pod koniec 1944 roku z grupą kilkuset więźniów trafił do KL Buchenwald. Wyzwolenia doczekał w kwietniu 1945 roku. Po kilkumiesięcznym pobycie w amerykańskiej strefie okupacyjnej wrócił do Polski.

W 1949 roku bezpieka aresztowała go za współpracę z obcym wywiadem. Po kilku tygodniach więzienia został zwolniony. Był rolnikiem w rodzinnym Chochołowie.

Był wieloletnim działaczem Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Rodzin Oświęcimskich. Był też przez wiele lat sołtysem w rodzinnym Chochołowie i prezesem tamtejszej OSP.

28 maja 2006 roku Stanisław Frączysty był wśród 32 byłych więźniów, którzy spotkali się pod Ścianą Śmierci w byłym obozie Auschwitz I z papieżem Benedyktem XVI.

Stanisław Frączysty zmarł w swoim domu w Chochołowie 7 lutego 2009 roku.

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2000)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych
• Krzyż Partyzancki
• Krzyż Oświęcimski
• Krzyż Armii Krajowej
• Złoty Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”
• Złote Odznaczenie im. Janka Krasickiego

Wszelkie odznaczenia i dokumenty poświadczające wkład rodziny Frączystych w walkę o Polskę trzyma w kartonowym pudle. Dziad Stanisława, Szymon, walczył w powstaniu chochołowskim, za co był więziony przez Austriaków w twierdzy w Spilbergu. Brat, Franciszek, żołnierz 1920 roku, kurier Związku Walki Zbrojnej, zginął w KL Auschwitz. Drugi brat, Karol, poległ podczas wojny domowej w Hiszpanii. Trzeci brat, Gustaw, kawaler Orderu Virtuti Militari, kurier ZWZ, żołnierz Brygady Karpackiej, walczący pod Tobrukiem i Monte Casino, poległ pod Bolonią. Siostry – Rozalia, Władysława i Zofia – zaangażowane w działania konspiracyjne były więzione przez gestapo.